Narcisme

Wat is narcisme?

Iemand met narcisme heeft een overdreven gevoel van eigenwaarde en zelfbelang. Ze ervaren een opgeblazen gevoel van eigen belangrijkheid. Narcistische mensen zijn sterk gefocust op zichzelf en hun eigen behoeften. Ze tonen vaak weinig empathie (inlevingsvermogen) voor anderen en ze beschouwen zichzelf boven de rest. In sommige gevallen gebruiken narcisten andere mensen om hier zelf beter van te worden. Hierdoor lijdt niet alleen de narcist zelf, maar ook de mensen om diegene heen. Als je ze erop aanspreekt of je kritiek uit, kunnen ze heel boos worden of ze doen alsof het ze niet uitmaakt.

Het is belangrijk om te weten dat niet iedereen met narcistische trekken een narcistische persoonlijkheidsstoornis heeft. Narcisme verwijst naar iemand met een opgeblazen ego. Een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) is een diepgewortelde vorm van narcisme die in de DSM-5 staat (het handboek van de psychologen). Mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis hebben de bewondering en aandacht vaak nodig om zichzelf de moeite waard te vinden.

Symptomen narcisme

Een narcist herkennen is niet makkelijk, maar de volgende kenmerken van narcisme kunnen je hierbij helpen:

• Groot gevoel van eigenwaarde: mensen met narcisme hebben een overdreven positieve kijk op zichzelf. Ze geloven dat ze beter zijn dan anderen en willen ook zo behandeld worden. Ze overdrijven bijvoorbeeld hun prestaties, talent en successen, en gaan het liefst om met anderen met (ook) een ‘hoge status’. Ze willen macht en kunnen arrogant overkomen.
• Behoefte aan bewondering: ze verlangen naar lof, erkenning en bewondering van anderen en zijn verslaafd aan aandacht. Ook vinden ze het meestal moeilijk om kritiek te verdragen.
• Gebrek aan empathie: ze kunnen zich niet inleven/verplaatsen in de ander. Ze hebben vaak weinig begrip of interesse in de gevoelens en behoeften van andere mensen. Ze stellen zichzelf centraal en kunnen anderen als instrumenten zien om hun eigen doelen te bereiken.
• Gevoel dat ze meer recht hebben: ze geloven dat ze privileges verdienen en verwachten een speciale behandeling van anderen, zonder daar zelf veel inspanning voor te hoeven leveren.
• Anderen gebruiken/uitbuiten: sommige mensen met narcisme zijn geneigd om anderen te gebruiken voor hun eigen voordeel, zonder veel rekening te houden met de gevolgen (en gevoelens) voor anderen. Ze kunnen gespeeld charmant zijn en anderen manipuleren om dingen gedaan te krijgen. Daarbij ervaren ze geen schuldgevoel.
• Jaloezie: narcisten zijn vaak (extreem) jaloers op anderen of denken dat anderen jaloers zijn op hen.
• Agressie: narcisten kunnen (extreem) woedend worden en vijandig of agressief gedrag vertonen. Hun stemming wisselt sterk, ze zijn onvoorspelbaar. Mensen met een narcistische persoonlijkheid zijn dan ook vaak in conflict met anderen. Ze willen dat alles gaat zoals zij dat voor ogen hebben en ze worden boos als iemand hen tegenspreekt.
• Gebrek aan zelfreflectie: oprechte spijt zal een narcist niet hebben. Simpelweg omdat iemand met narcisme niet met een ander meevoelt en zij zelf ‘nooit iets verkeerds doen’ – ze zijn immers fantastisch, perfect en superieur. Eigen fouten toegeven doen ze niet: problemen liggen altijd aan de ander.

Diep van binnen zijn mensen met narcisme vaak eenzaam, kwetsbaar en hebben een groot minderwaardigheidsgevoel. Ze zijn erg gevoelig voor afwijzing; daarom kunnen narcisten zo slecht tegen kritiek. Ze reageren in dit soort gevallen vaak met woede, maar verbergen daarmee de onmacht, onzekerheid en schaamte die ze diep van binnen voelen. Mensen met narcisme hebben grote moeite met echte intimiteit, want dan moeten ze zich kwetsbaar opstellen.

Oorzaak narcisme

Narcisme kan door verschillende factoren ontstaan. Er is niet één duidelijk oorzaak aan te wijzen. Narcisme kan bijvoorbeeld in je familie voorkomen, dan is de kans groter dat jij het ook krijgt. Ook de omgeving waarin je opgroeit speelt een rol, zoals de interactie en hechting met ouders. Als een kind steeds geprezen wordt zonder dat het verantwoordelijkheid leert nemen voor zijn acties, kan dit bijdragen aan een overdreven gevoel van eigenwaarde. Ook kan je een narcistische persoonlijkheid ontwikkelen door een traumatische gebeurtenis, zoals misbruik of verwaarlozing. Narcistische eigenschappen kunnen ontstaan als verdedigingsmechanisme tegen trauma. Het opbouwen van een overdreven gevoel van eigenwaarde kan helpen om geen emotionele pijn te voelen.

Hoe herken je narcisme?

Bij de een zijn narcistische trekken duidelijker te zien dan bij de ander. Veel narcisten komen aan de buitenkant aardig en sympathiek over, ze zien er vaak goed verzorgd uit en het zijn makkelijke praters. Van binnen zijn ze anders. Ze zijn vaak erg onzeker, maar ook koud en harteloos door een gebrek aan empathisch vermogen. Hoe herken je nou of iemand gewoon veel zelfvertrouwen heeft of een narcist is? Een checklist:

• Je hebt een goede eerste indruk. Narcisten zijn charismatisch. Ze stralen zelfverzekerdheid uit en lijken warm, charmant en geïnteresseerd. Ze geven je het gevoel dat je speciaal bent, zijn grappig en ze hebben een vlotte babbel.
• Narcisten vallen in de smaak: ze zijn op hun gemak, extravert en losjes. Dat – in combinatie met het verzorgde uiterlijk – maakt ze aantrekkelijk. Vaak hebben ze veel sekspartners en (kortdurende) relaties gehad. Ze gaan geen échte emotionele verbinding aan.
• Ze kunnen zich niet goed verplaatsen in een ander; ze bekijken alles vanuit hun eigen visie en meeleven/meevoelen is al helemaal moeilijk. Ze kiezen voor hun eigen geluk en jij zal je – als je langer met een narcist omgaat – moeten schikken naar diens wensen.
• Narcisten kennen geen verantwoordelijkheidsgevoel; ze leggen verantwoordelijkheden bij anderen neer. In plaats van hun waardering en dankbaarheid hiervoor uit te spreken, gaan ze liever de strijd aan zodra iemand ergens goed (of nog erger: beter) in blijkt te zijn.
• Ze kunnen niet goed omgaan met emoties. Niet van henzelf en niet met die van jou.
• Narcisten zijn een ster in gaslighting. Ze handelen puur voor eigen gewin, ook al komen ze anders over. Terwijl je gelooft in hun goede bedoelingen beschikken ze over het talent om alles naar hun eigen hand te zetten en situaties zo’n twist te geven dat jij onredelijk, gek of dom lijkt. Ga je steeds meer aan jezelf twijfelen? Geen goed teken.
• Ze liegen, draaien en bedriegen. Ze spelen mensen tegen elkaar uit. En zo makkelijk als het is om ruzie te krijgen met een narcist, zo moeilijk is het om een conflict goed uit te praten. Zijzelf doen namelijk nooit iets verkeerd; ze zijn het slachtoffer.

Herkenbaar? Dan zou het best wel eens kunnen dat je te maken hebt met een narcist. Vanwege de kenmerkende eigenschappen van narcisme, zullen narcisten het zelf niet snel herkennen (of naar een verklaring op zoek gaan), maar mensen in hun omgeving wel. De voornaamste problemen voor narcisten ontstaan namelijk in relatie tot anderen.

Gevolgen van narcisme

Narcisme komt voor in verschillende vormen en daardoor zijn de gevolgen voor iedereen anders. Een ding staat vast: het is vaak de omgeving van de narcist, en niet de persoon zelf, die (het meeste) last heeft van het narcistische gedrag. Narcisme kan bijvoorbeeld leiden tot relatieproblemen en problemen op het werk. Partners en kinderen van iemand met narcisme voelen zich vaak niet gezien, gehoord en gesteund. Soms krijgen ze zelfs met agressie te maken. Op het werk worden afspraken bijvoorbeeld niet nagekomen en plannen niet doorgevoerd. Als mensen uit de omgeving helemaal klaar zijn met de narcistische trekken en zich regelrecht tegen de narcist keren, komt de onzekere en minderwaardige kant van de narcist naar boven. Ze zijn dan gevoelig voor angst, somberheid en depressie. Op dat moment zou iemand met een narcistische persoonlijkheid psychische hulp kunnen zoeken. Maar vaker zoeken mensen uit de omgeving van de narcist hulp.

Omgaan met een narcist

Mensen met een narcistische persoonlijkheid kan je moeilijk veranderen. Ze zien het nut daar niet van in, simpelweg omdat ze niet geloven dat er ook maar iets aan hen ligt. Je kan dus maar beter leren omgaan met een narcist, op het moment dat je aan elkaar verbonden bent. We geven je 5 tips voor omgaan met narcisme:

1. Krijg inzicht in narcisme
Dat je al hier bent op deze pagina is goed nieuws. Doordat jij je inleest en je bewust wordt van het narcistische gedrag, kan je beter voor jezelf verklaren waarom de narcistische persoon doet wat hij of zij doet. Leuk is het nog steeds niet, maar de kleinerende opmerkingen verliezen hun kracht als je snapt dat iemand dit nodig heeft om zich groter te voelen. Het is vaak niet persoonlijk. Bewustwording is het eerste stukje van erkenning en acceptatie.

2. Vertrouw op je gevoel
Vaak heb je niet meteen door dat je met een narcist te maken hebt, terwijl ondertussen je zelfvertrouwen langzaam afbrokkelt. Twijfel je aan jezelf? Vertrouw op je intuïtie en check eventueel voorzichtig bij anderen hoe zij deze persoon of bepaalde opmerkingen ervaren. Klopt je gevoel? Dat sterkt je misschien en helpt te relativeren. Vergeet niet dat de mensen om je heen een ander beeld kunnen hebben van iemand, dat imago is vaak zorgvuldig opgebouwd.

3. Werk aan je eigenwaarde
Bouw aan je zelfvertrouwen. Want hoe langer je omgaat met een narcist, hoe minder eigenwaarde je vaak nog over hebt. Leer in jezelf te geloven en ontdek waar je voor staat. Dit helpt je om beter grenzen te stellen en bewaken.

4. Slijmen, meebewegen en je kritiek inslikken
Zolang je met elkaar te maken hebt, is de beste tactiek om het spelletje mee te spelen. Geef iemand complimenten, ga niet tegen de narcist in en zorg dat je je eigen zaken goed voor elkaar hebt.

5. Kies wat jou gelukkig maakt
Wil je met de narcist blijven omgaan? Leer er dan zo goed mogelijk mee te leven en verzamel mensen om je heen door wie je je wel gezien, gehoord en gewaardeerd voelt. Wil je weg uit een ongezonde relatie? Onderneem actie en blijf niet hangen in een situatie die jou ongelukkig maakt.

Behandeling bij narcisme

Mogelijke behandelvormen die kunnen worden ingezet bij narcisme zijn schematherapie en Mentalization-Based Treatment (MBT). Voor diegenen die vooral last hebben van iemand met narcisme in hun omgeving, is er allerlei hulp. Schematherapie en cognitieve gedragstherapie kunnen bijvoorbeeld helpen bij problemen rondom zelfbeeld, en systeemtherapie bij ongelijkwaardige relaties en een moeilijke dynamiek in het gezin. Aan de hand van jouw verhaal kiezen onze psychologen een passende behandeling, zodat je de juiste handvatten krijgt om weer krachtig in het leven te staan.