Seksverslaving: seks als uit de hand gelopen gewoonte

“Op het werk ga ik tussendoor toch even naar het toilet om te masturberen met een filmpje. Ik ben soms zó moe van alles. Al die mails en rapporten komen me de strot uit. Ik voel me gejaagd en gestresst. Soms zie ik gewoon het overzicht niet meer.”

Dit is Walter (36). Hij gebruikt porno al jaren om te dealen met angst en stress. Ik hoor deze verhalen vaak in mijn praktijk. Vaak volgen deze hetzelfde patroon: even willen ontsnappen, en zich vervolgens schuldig voelen omdat je liever iets anders had gedaan.

Het voorbeeld van Walter gaat dan alleen om porno. Maar hetzelfde kunnen mannen doen door seksverhalen te lezen, te chatten, sekswerkers te bezoeken of prostituees thuis te laten komen. Of natuurlijk door heel veel vrouwen te willen veroveren, wat vooral een probleem wordt als er thuis vrouw en kinderen op je wachten. Dit geldt overigens ook voor mannen in de gay scene, voor wie dating apps als Grindr en Scruff gemaakt lijken om seksverslaving in de hand te werken.

Wanneer ben je seksverslaafd?

Een terechte vraag. Want normaliter zou je toch zeggen dat er niks mis is met seks. Toch kan te veel seks een probleem worden, en daarvoor hoeft het trouwens niet eens te gaan om de frequentie ervan. Er zijn namelijk twee zaken belangrijk om iets te laten vallen onder de noemer ‘seksverslaving’.

Ten eerste als je in het dagelijks leven in de knel komt als gevolg van jouw seksuele activiteiten. Je gaat bijvoorbeeld uit met vrienden, maar ondertussen knijp je ertussenuit omdat je met vreemden afspreekt voor seks. En dit gebeurt niet één keer, maar stelselmatig. Of je mist vaker dan je lief is een deadline van je werk of komt te laat op afspraken omdat je net wat te lang in porno of chatten bleef hangen.

Ten tweede is het schuldgevoel belangrijk. In feite betekent dit niets meer dan: je hebt iets gedaan wat je liever niet had willen doen. Of met andere woorden, je neemt jezelf voor om nu eens niet te vervallen in je seksuele gewoontes, maar het lukt je herhaaldelijk niet om je aan je voornemen te houden. Je kunt dus stellen dat seks verslavend is geworden als andere facetten in je leven onder je seksuele activiteiten beginnen te lijden én je achteraf liever iets anders had willen doen maar jezelf niet in de hand had.

Waarom is het zo moeilijk om van je seksverslaving af te komen?

Een logische en terechte vraag. Eigenlijk dezelfde vraag als bij andere verslavingen. Wat maakt het zo moeilijk om te stoppen? Waarom is het niet een kwestie van ‘gewoon niet meer doen’?

Dit komt in de eerste plaats omdat het een ingesleten gedragspatroon is. Met andere woorden, als we het over verslaving hebben spreken we eigenlijk van een gewoonte. Op deze manier zijn er bijvoorbeeld behoorlijk wat mensen die alcohol zijn blijven drinken zoals ze dat deden tijdens hun studententijd. In die tijd is het immers vaker regel dan uitzondering dat je bij elke sociale gelegenheid een drankje neemt. Omdat dat gedrag inslijt ga je alcohol associëren met sociale gelegenheden. Zodanig dat je op een gegeven moment uit gewoonte bij elk feestje, etentje of netwerkborrel gedachteloos een biertje of een wijntje neemt.

Zo kan een seksverslaving ook ontstaan. Je raakt eraan gewend (het woord zegt het al) om telkens als je thuiskomt na een harde dag werken eerst even te ontspannen met porno. Of je juist te verliezen in porno als de dag voor je uitstrekt en je weet niet waar je moet beginnen met je werkzaamheden. ‘Eerst even masturberen, en daarna zien we wel verder.’

Ook zie ik mannen met een stressvolle baan, een drukke gezinssituatie die elk vrij moment even aangrijpen om een sekswerker te bezoeken. Niet omdat ze dat per se willen, of omdat ze niet weten wat ze anders moeten doen, maar omdat dat de gewoonte is geworden om bijvoorbeeld met spanning om te gaan. De reden dat het dus zo moeilijk is om uit het patroon van seksverslaving te stappen, is de associaties die het gedrag oproept met situaties en gevoelens.

Seksverslaving – en dan?

Stel dat je voor jezelf de conclusie hebt getrokken dat je mogelijk seksverslaafd bent. Of anders gezegd: een patroon hebt ontwikkeld rondom seks waar je uit wilt stappen. Wat dan? Hoe kom je er weer uit? Waar moet je beginnen? Moet je helemaal stoppen met seks of maar een beetje? Moet je cold turkey het roer omgooien of de weg der geleidelijkheid bewandelen?

In verslavingsland zijn de meningen hierover verdeeld. Enerzijds zijn zij er die zweren bij abstinentie. Ofwel je moet je er in het geheel niet meer mee bezighouden, anders blijf je vervallen in oud gedrag en daaronder liggende nooit te bevredigen behoeftes. Anderzijds is seks natuurlijk iets anders dan middelen als alcohol en cocaïne. In mensen zit een natuurlijke drijfveer om zich seksueel te willen uiten. Zelf hanteer ik daarom een middenpositie. In de eerste plaats wil je namelijk wél je patroon rondom seks doorbreken. Hiervoor is het essentieel dat je letterlijk afstand leert nemen van seks. En van een tijd geen seks hebben is nog nooit niemand overleden.

Als je vervolgens meer afstand hebt kunnen nemen van je gedrag, ben je ook beter in staat te zien én te ervaren wat je met seks hebt willen verdoezelen. Want ik ben van mening dat als je vastloopt in seks, het juist de seks is die als cover-up fungeert voor iets waar je je liever niet mee bezighoudt. Dit kan pijn zijn zoals eenzaamheid, maar ook verdriet over iets wat je nooit hebt gehad of boosheid over iets wat je nooit hebt bereikt. Pas als je hier meer inzicht in hebt en het meer kan accepteren, ben je in staat om op een heilzamere, gezondere manier met je seksualiteit om te leren gaan. Dat seks geen vlucht meer hoeft te zijn om ergens vandaan te raken, maar dat seks zélf een plek is om naar toe te willen gaan.

Hoe krijg je een gezonde relatie met seks?

Onder seksverslaving ligt bijna altijd het diepgewortelde gevoel dat het leven dat je leidt niet leuk/avontuurlijk/spannend/goed genoeg is. Waarmee je eigenlijk zegt dat jij niet leuk/avontuurlijk/spannend/goed genoeg bent. Of dat jij überhaupt genoeg bent. Dat jij mag zijn wie je bent, dat je er mag zijn en dat je niet hoeft te vluchten om te ontkomen aan dit gevoel of op zoek moet gaan naar bevestiging van buitenaf om dit gevoel juist op te wekken.

Om een gezondere relatie met seks te krijgen wil je daarom eerst een gezondere relatie met jezelf opbouwen. Dit gaat niet van de ene op de andere dag. Wat wel helpt is dat je je leven zo leert inrichten dat je de dingen doet die goed voor je zijn. Heel vaak weet je dat allang, maar kom je er gewoonweg niet aan toe omdat je vervalt in seks. Je vindt jezelf bijvoorbeeld vaak niet genoeg waard om die dingen te doen die werkelijk iets voor jou betekenen.

Je wilt dus niet alleen je gewoontes rondom seks aanpassen, maar als het ware je leven ‘herontwerpen’. Je wilt beginnen om die dingen te gaan doen die al lang in je achterhoofd zaten, maar die je jezelf voorhield om ooit nog eens te gaan doen. Je wilt leren om goed voor jezelf te zorgen, op alle vlakken. Gezond eten, leren wat nodig is om goed te slapen, wél naar de sportschool/yoga/tango/Italiaanse les gaan. ‘Nee’ zeggen tegen mensen die over je grenzen heengaan. ‘Ja’ zeggen tegen jezelf.

Heling van seksverslaving gaat over het onder ogen komen van je onzekerheden en kwetsbaarheden, over het omgaan met je schaamte- en schuldgevoelens, over het serieus nemen van je emoties en relationele behoeftes. Dan gaat het dus niet meer zozeer om seks, als wel om stilstaan. Stilstaan bij de dingen die je werkelijk belangrijk vindt. Omdat werkelijke verandering op een dieper niveau plaatsvindt dan alleen je gedrag.

* De meeste seksverslaafden zijn man, dit blog is daarom vanuit het perspectief van een man geschreven. Dit neemt niet weg dat ook vrouwen seksverslaafd kunnen zijn.

Matthijs heeft het initiatief Mind Your Sex opgericht om meer aandacht te genereren voor het fenomeen ‘seksverslaving’. Hij heeft een 12-weken durend traject vormgegeven: het MYS-programma waarvan de pilot in september 2020 van start gaat. Dit programma is specifiek bedoeld voor mannen om weer de beste versie van zichzelf te worden. Dus: in meer autonomie en vrijheid jouw seksualiteit, relaties en leven (opnieuw) vormgeven.