Lieve mantelzorger, wie zorgt er voor jou?

Je doet het met liefde en staat er eigenlijk niet bij stil dat je mantelzorg verleent. Maar vaak is de mantelzorg voor een naaste met psychische problemen zelfs complexer dan andere vormen van mantelzorg. Mantelzorgers in de geestelijke gezondheidszorg (ggz) raken vaker overbelast. Dit komt onder andere doordat:

• Psychische problemen invloed kunnen hebben op iemands gedrag. Dit kan (negatieve) gevolgen hebben voor de relatie die jij met diegene hebt. Het kan het contact vermoeilijken.
• Het taboe dat rust op psychische problemen ervoor zorgt dat je moeilijker in openheid kan praten over jouw situatie. Hierdoor sta je er als mantelzorger van iemand met psychische problemen vaker alleen voor.
• Je sterker dan bij andere soorten mantelzorg het gevoel kan hebben dat jij medeverantwoordelijk bent voor het ontstaan van de problemen.

Dus ondanks dat jij jouw rol als mantelzorger misschien niet zo ervaart, is het toch goed om er vaker bij stil te staan. Want wie zorgt er voor jou? En hoe zorg je als mantelzorger in de ggz voor je eigen welzijn? In het kader van de ‘Dag van de mantelzorger’ (10 november) staan wij stil bij alle mantelzorgers die steeds weer klaarstaan voor hun naasten met psychische problemen.

Mantelzorger in de ggz

Hoe belastend de rol van mantelzorger is voor iemand verschilt per persoon. Het ligt er onder andere aan hoe (emotioneel) betrokken je bent met de zorgnemer. Ook jouw verantwoordelijkheidsgevoel speelt een rol. Heb je het gevoel dat je met de zorg kan stoppen? Is de zorgnemer afhankelijk van jouw zorg?

Wanneer je het gevoel hebt dat de zorgvrager afhankelijk is van jouw zorg kan het voor jou moeilijk zijn om je grenzen aan te geven. Mantelzorgers in de ggz hebben daarnaast vaak het gevoel dat ze continu alert moeten zijn en beschikbaar moeten zijn voor de hulpvrager. Als je daarnaast weinig of geen sociale steun hebt als mantelzorger kan het langdurig bieden van zorg zwaar zijn. Je sociale leven en/of het werk kan er onder gaan lijden.

Hoe herken je overbelasting?

Het is heel begrijpelijk dat je er wil zijn voor je naaste en daarom door blijft gaan. Maar hoe dubbel het ook kan voelen, toch is het belangrijk dat je als mantelzorger je grenzen bewaakt en aangeeft. Als je te lang over je eigen grenzen heen gaat en de draaglast groter is dan jouw draagkracht kan je zelf last krijgen van psychische en lichamelijke klachten. Hoe herken je overbelasting? Bij overbelasting kunnen de volgende klachten voorkomen:

Lichamelijke klachten

• hoofdpijn
• maag- en darmklachten
• oververmoeidheid
• hyperventilatie
• duizeligheid
• hartklachten

Psychische klachten

• slaapproblemen
• concentratieproblemen
• emotioneler dan normaal
• piekeren
• vergeetachtig

Als je lang last hebt van deze (stress)klachten kun je uiteindelijk zelfs overspannen raken of een burn-out krijgen. Daar is niemand bij gebaat. Want naast dat het voor jou heel vervelend is, heeft het ook een negatieve invloed op de zorg die jij als mantelzorger biedt. In sommige gevallen moet je door jouw eigen klachten noodgedwongen stoppen als mantelzorger. Dit wil je natuurlijk voorkomen.

4 tips om als mantelzorger overbelasting te voorkomen

Hoe zorg je dat je jouw rol als mantelzorger kan blijven vervullen zonder dat jouw eigen gezondheid er onder lijdt?

Tip 1: zorg dat je er niet alleen voor staat
Praat met mensen over jouw situatie. Ben je bang dat mensen jouw situatie niet begrijpen of niet openstaan voor jouw verhaal? Wellicht kan het helpen om steun te zoeken bij lotgenoten. Zij begrijpen jouw situatie beter en hebben voor een deel met dezelfde dingen te maken. Ook bij de Mantelzorglijn kun je terecht voor steun. De telefonisten van de Mantelzorglijn beantwoorden jouw vragen, geven advies of bieden een luisterend oor. Uit onderzoek blijkt dat mantelzorgers die emotionele steun ervaren zich minder belast voelen (Samen zorgen, september 2016).

Tip 2: geef jouw grenzen aan
Zodra je merkt dat je over je grenzen gaat geef je dit aan. Dit kan, onder andere door de psychische kwetsbaarheid van jouw naaste, soms best lastig zijn. Hoe geef je als mantelzorger op een liefdevolle manier je grenzen aan? Het kan voor iemand met psychische klachten soms moeilijk zijn om zich in te leven in jouw situatie en open te staan voor jouw gevoel. Houd er dus rekening mee dat je te maken kan krijgen met onbegrip als je jouw grens stelt.

Toch is het belangrijk om zo duidelijk mogelijk te communiceren met jouw hulpvrager. Wees specifiek in jouw wensen, behoeften en verwachtingen. Hoe je de boodschap het beste kan communiceren is voor een groot deel afhankelijk van de situatie en klachten van jouw hulpvrager. De boodschap ‘ik heb tijd voor mezelf nodig en ik ben er straks weer voor jou.’ kan bijvoorbeeld te abstract zijn voor jouw kind met autisme. Beter is het om bijvoorbeeld te zeggen ‘Nu kan ik even niet met je praten. Mama is nu een boek aan het lezen. Over een half uur ben ik weer voor jou beschikbaar.’, zet desnoods een wekker om het nog duidelijker te maken. Het is belangrijk dat je niet te hoog in je emotie zit wanneer je je grens bij je naaste aangeeft. Je kunt in zo’n geval beter wachten tot je je wat rustiger voelt.

Tip 3: omgaan met stress
Pas op dat je niet alleen bezig bent met je zorgtaken. Zorg dat je ook tijd neemt voor jezelf en de dingen die jij belangrijk vindt. Bij stress is er een disbalans tussen jouw draagkracht en jouw draaglast. Daarom is het belangrijk om ook de tijd te nemen voor ontspanning. Het is belangrijk dat je daarbij niet het gevoel hebt dat je nog steeds beschikbaar moet zijn voor jouw naaste. Maak er afspraken over met hem of haar en regel wanneer nodig vervangende hulp.

Dit kan bijvoorbeeld een familielid zijn, maar er zijn ook ‘maatjes’ beschikbaar speciaal voor mensen met psychische problemen. Dit zijn vrijwilligers die jouw tijdelijk kunnen ontlasten door bijvoorbeeld bij jouw naaste langs te komen voor een gesprek, of met jouw naaste mee te gaan naar activiteiten. Hoe een maatje ondersteuning biedt is afhankelijk van de behoeften van de hulpvrager. Meer tips om stress te voorkomen vind je hier.

Tip 4: vraag op tijd om hulp
Trek op tijd aan de bel als je merkt dat jouw rol als mantelzorger je boven het hoofd groeit. Het is niet zwak als je als mantelzorger hulp vraagt. Wellicht kan je de hulp voor jouw naaste delen met anderen uit de omgeving, zoals een familielid, buurman of vriend. Soms is dit echter om bepaalde (praktische) redenen niet mogelijk. In dat geval kan het nodig zijn om professionele hulp te zoeken.

Heb jij behoefte om je verhaal kwijt te kunnen? Wil je hulp bij het stellen van jouw grenzen? Of ervaar je stressklachten waar je vanaf wil? Een psycholoog is er voor jou. Samen kijken jullie naar jouw behoeften. Een psycholoog biedt een luisterend oor en kan jou daarnaast handvatten geven zodat je beter met bepaalde situaties om kunt gaan.

Heb je na het lezen van deze tekst nog steeds het gevoel dat je geen andere optie hebt dan op dezelfde voet door te gaan? Besef je dan dat jij alleen de beste hulp kan bieden als het goed met jou gaat. Dus ondanks dat je je met liefde inzet voor de zorg aan je naaste is het belangrijk om ook zonder schuldgevoel lief te zijn voor jezelf. Je kunt alleen zorg blijven bieden als je ook voor jezelf zorgt.