Leven met een narcist

Wat is een narcist?

Iemand met narcisme vindt zichzelf heel erg belangrijk. Narcisten hebben het gevoel dat ze boven de rest staan en dat regels niet voor hun geleden. Een narcist heeft een sterke focus op zichzelf en houdt weinig rekening met anderen. Ze hebben alleen oog voor hun eigen doelen en als het nodig is, gebruiken ze andere mensen om deze te behalen. Daarnaast vindt iemand met narcisme het fijn om continu bewonderd te worden. Als iemand kritiek levert of ze afwijst, reageren ze vaak verontwaardigd en boos. Een narcistisch persoon lijkt heel zelfverzekerd, maar diep van binnen voelen ze zich onzeker en eenzaam. Ook ervaren ze gevoelens van minderwaardigheid, maar hier zijn ze niet altijd bewust van.

Leven met een narcist

Leven met een narcist kan zeer uitdagend, emotioneel belastend en uitputtend zijn. Of het nu gaat om een narcistische ouder, een narcistische partner, een vriend met narcistische trekken of misschien wel een collega in wie je narcisme herkent: narcisme weegt zwaar op de omgeving. Vaak komen mensen er in therapie pas achter dat zij te maken hebben met een narcist, mede dankzij de volgende signalen:

• Omgaan met een narcist kost heel veel energie. Jij geeft en geeft, zonder dat je daar iets voor terugkrijgt. Jouw grenzen worden niet gerespecteerd.
• Je weet nooit waar je aan toe bent. Narcisten zijn onvoorspelbaar en onberekenbaar. Het ene moment doet iemand leuk en aardig, en even later wordt er tegen je geschreeuwd. Typisch voor narcisme zijn de woedeaanvallen die volgen na een kleinigheid – situaties die anderen zouden bestempelen als onbenullig of onbelangrijk. De narcist maakt jou klein en zichzelf groot.
• Een narcist gunt jou geen geluk. Ze zijn jaloers en proberen wat jou blij maakt te ruïneren. Je wordt steeds ongelukkiger en vraagt je af wat er mis met jou is; je gaat aan jezelf twijfelen.

De gevolgen van narcisme in jouw omgeving

Leven in de onveilige omgeving van een narcist kan effect hebben op jouw zelfbeeld en spannings- en vermoeidheidsklachten veroorzaken. Ook kan je vervreemd raken van jezelf: je voelt niet meer wie je bent of wat je ervaart. Je hebt zo lang op eieren gelopen en je aangepast, dat je niet meer voor jezelf kan kiezen – en als je dat wel doet, voel je je schuldig. Emoties merk je niet op, of ze overvallen je juist. Je bent misschien wantrouwend geworden naar anderen en denkt al snel dat jij het probleem bent. Je zit veel in je hoofd, twijfelt aan jezelf en bent afhankelijk geworden van de mening en goedkeuring van anderen. Daarnaast ben je altijd op je hoede en kan je overgevoelig zijn geraakt voor licht en geluid, waardoor je sneller overprikkeld bent.

Ben je opgegroeid met een narcistische ouder? Dan kan dit invloed hebben op jouw hechtingsstijl en bijvoorbeeld leiden tot een ontwikkelingstrauma.

In welke mate je effecten ervaart van een narcist in jouw omgeving hangt af van de narcistische eigenschappen van die persoon en van factoren als steun van andere familieleden of de sociale omgeving.

Moeder met narcisme

Als je een narcistische moeder hebt, ben je opgegroeid met de boodschap dat anderen belangrijker zijn dan jij en dat jij altijd voor je moeder moet klaarstaan. Een moeder met narcisme wil voortdurend in het middelpunt van de belangstelling staan en alles draait om haar behoeften. Je kan daardoor goed voor anderen zorgen, maar voor jezelf opkomen heb je niet van huis uit meegekregen. Jouw voelsprieten zijn zo sterk ontwikkeld dat je de behoeften van anderen haarfijn aanvoelt en meteen weet wat de ander nodig heeft. Voor jezelf ben je hard. Als je een narcistische moeder hebt, doe je het nooit goed en is het nooit goed genoeg.

Vaak heeft een moeder met narcisme twee gezichten: een charmant masker voor de buitenwereld en haar ware gezicht – voor jou. Anderen denken ‘wat een lieve vrouw’, maar jij weet wel beter. Voor jou heeft ze geen belangstelling, terwijl ze zich tegelijkertijd graag overal mee bemoeit en haar kritiek uit. Bij haar is iets altijd erger of zij kan iets beter dan jij, waardoor de aandacht weer op haar gericht is. Jouw emoties doen er niet toe, ze stookt binnen het gezin en je voelt je vaak eenzaam. Ze kan jaloers op je zijn, gemene opmerkingen maken, over je roddelen of jou (onterecht) van iets beschuldigen en je voor gek zetten. Ze kruipt graag in de slachtofferrol en praat je een schuldgevoel aan (of ontploft) als je haar niet tegemoet komt. Zo gaat ze keer op keer over je grenzen heen.

Vader met narcisme

Net als met een narcistische moeder voel je je als kind van een narcistische vader waarschijnlijk ook nooit goed genoeg. Je hebt in je jeugd van alles meegemaakt (falen, teleurstelling, emotionele manipulatie en soms ook fysieke mishandeling), waardoor jij niet gewoon kind kon zijn, maar veel bang bent geweest en altijd op je hoede was. Je kon niet op je vader rekenen.

Het lastige van opgroeien met een narcistische vader is dat hij voor de buitenwereld een leuke man lijkt, maar ondertussen gaan jij en je moeder gebukt onder zijn grillen. Want vaak is ook je moeder angstig en durft ze niet tegen hem in te gaan. Zelfs niet als hij boos is op jou, waardoor je je alleen kan voelen. Zij neemt meestal alle zorgtaken voor het gezin op zich.

Je hebt al heel jong geleerd om te gehoorzamen en je aan te passen uit angst voor straf. Je wordt grenzeloos loyaal; als een marionet van je narcistische ouder. En ook nu je volwassen bent, wil een vader met narcisme vaak nog steeds invloed op je uitoefenen. Zijn wil is en blijft wet.

Als je bent opgegroeid met een narcistische vader, zou het goed kunnen dat je jezelf op de achtergrond plaatst: je doet nooit moeilijk, je vraagt niet teveel, je denkt snel dat je tot last bent, je past jezelf aan en doet alles om het anderen naar de zin te maken. Je weet zelf niet goed wie je bent en waarvoor je staat; daardoor vind je het moeilijk om je grenzen aan te geven. Je kan je leeg, onzeker en angstig voelen, of je snel schamen en schuldig voelen. Je zelfvertrouwen heeft een klap gekregen en ook anderen vertrouwen kan spannend zijn, vooral richting mannen ben je voorzichtig. Zo kan je moeite hebben met autoriteit en het aangaan en in stand houden van relaties.

Partner met narcisme

In het begin gaat alles goed. Je krijgt een fantastische eerste indruk van een charmante persoonlijkheid. Je wordt in de watten gelegd, diegene is behulpzaam en geïnteresseerd. Je partner lijkt alles goed voor elkaar te hebben (leuke studie, goede baan, mooi huis, etc.).

Maar na een tijdje zie je ook een andere kant. Alleen zijn de ‘red flags’ zo subtiel, dat het vaak heel lang duurt voordat je er echt de vinger op kan leggen wat er nou niet klopt. Een partner met narcisme geeft jou de boodschap dat je er niet toe doet en speelt met je gevoelens. Waar hij/zij eerst nog geïnteresseerd leek, maakt het nu niks meer uit wat jou bezighoudt. Jullie hebben steeds vaker ruzie en jouw emoties, wensen en behoeften zijn onbelangrijk. Wel mag jij vaak het huishouden opknappen, de kinderen opvoeden en het bezoek ontvangen, zonder dat hier een bedankje of andere vorm van waardering vanaf kan. Je partner komt afspraken niet na, liegt en verdraait situaties. En jij blijft achter met het gevoel ‘Ligt dit nou aan mij?’.

Een relatie met een partner met narcisme is een ongezonde relatie. Jullie zijn niet gelijkwaardig aan elkaar, er is geen wederzijds begrip en vertrouwen, geen échte verbinding (intimiteit of kwetsbaarheid) en conflicten worden niet uitgepraat. Er heerst een dynamiek van angst, controle, manipulatie en afhankelijkheid. Je kan niet jezelf zijn in de relatie. Een partner met narcisme kan je emotioneel en fysiek pijn doen.

Omgaan met een narcist

Eigenlijk wil je narcisten liever op afstand houden, maar soms kan dat niet anders. Je weet (nog) niet dat iemand een narcistische persoonlijkheid heeft of je ontkomt er niet aan omdat je nou eenmaal familie of collega’s van elkaar bent. Gelukkig zijn er een aantal dingen die je zelf kan doen om de omgang met een narcist soepeler te laten verlopen.

• Bewaak je eigen grenzen. Een narcistische persoon gaat regelmatig over andermans grenzen heen. Daarom is het heel erg belangrijk dat je deze goed bewaakt. Wees niet bang om dit duidelijk aan te geven, maar doe dit wel op een respectvolle manier. Een narcist voelt zich snel aangevallen als je hem aanspreekt op zijn gedrag. Vertel daarom rustig welk gedrag je accepteert en welk gedrag niet. Waarschijnlijk krijg jij iets in je schoenen geschoven. Laat je niet overvallen door verschillende manipulatie technieken. Blijf bij jouw standpunt.
• Zorg goed voor jezelf. Omgaan met een narcist kost veel energie. Het is daarom belangrijk dat je goed voor jezelf blijft zorgen. Plan genoeg tijd in voor jezelf en doe activiteiten die jou energie geven. Ga bijvoorbeeld sporten of maak een gezonde maaltijd voor jezelf. Zorg er daarnaast voor dat je voldoende slaapt en sociaal contact hebt. Door goed voor jezelf te zorgen blijf je veerkrachtig en kan je beter tegen het gedrag van een narcist.
• Richt je op empathie en niet op confrontatie. Het kan heel verleidelijk zijn om narcisten veel aan te spreken op hun gedrag, maar dit kan tot veel ruzies leiden. Narcisten kunnen erg agressief reageren en dat is niet altijd fijn. Hoe moeilijk het ook kan zijn, probeer vaker voor empathie te kiezen. Maar dat betekent niet dat je hun gedrag moet accepteren. Door empathie te tonen, oftewel het begrijpen en meeleven met de gevoelens van de ander, kun je helpen om een beter gesprek te voeren. Het kan de communicatie positief beïnvloeden en zorgen voor een respectvolle uitwisseling van ideeën, zelfs als het moeilijk is om met hun gedrag om te gaan.
• Spreek ze niet publiekelijk aan. Iemand met narcisme is bang om slecht beoordeeld te worden als anderen in de buurt zijn. Als je jouw grens wilt aangeven, probeer dit te doen als jullie alleen zijn. Zo kan je duidelijk aangeven wat je dwars zit en voelt de andere zich minder aangevallen.

Hulp bij leven met een narcist

Narcistische mensen zelf zoeken niet zo snel hulp. Het probleem ligt immers niet bij hun. Althans dat denken zij. Toch heeft het veel impact op de omgeving van de narcist. Als je een narcistische ouder of partner hebt kan het invloed hebben op je mentale gezondheid. Je kan het contact met jezelf verliezen, het kost veel energie en je kan je ongelukkiger voelen. Je kan last krijgen van klachten als onzekerheid, angst of somberheid. Weet dat je dit niet alleen hoeft te doen. Een psycholoog kan je helpen met je zelfvertrouwen te herstellen. Tijdens een behandeling leer je naar je eigen gevoelens te luisteren. Of pak angst- of somberheidsklachten aan. Het is net waar jouw behoeftes liggen. Wil je meer weten over wat wij voor jou kunnen betekenen? Bel ons psychologisch verwijsteam op 085-4014720 voor een gratis adviesgesprek; zij denken graag met je mee en kunnen je koppelen aan een psycholoog die jou kan helpen.