Ligt het aan mij? Ben ík nou gek?
Als je steeds denkt: ‘Het zal wel aan mij liggen’ en ‘Ben ík nou gek?’ is dat geen goed teken. Typisch voor gaslighting is dat het een sluipend proces is. Een opmerking of voorval lijkt op zichzelf vaak onschuldig, maar als het een patroon wordt, kan iemand zich helemaal verliezen in het perspectief van de ander. Het zelfvertrouwen van de gaslighter krijgt een boost door de waarheid naar zijn of haar hand te zetten, terwijl het zelfvertrouwen van het slachtoffer langzaam afbrokkelt. Hoe meer een slachtoffer aan zichzelf gaat twijfelen en onzekerder wordt, hoe meer hij of zij vertrouwt op en afhankelijk wordt van de gaslighter – en dat geeft macht. De gaslighter voelt zich steeds belangrijker.
De betekenis van gaslighting
De term ‘gaslighting’ komt van het toneelstuk (1938) ‘Gaslight’ en de gelijknamige verfilming (1944), waarin een echtgenoot zijn vrouw probeert te laten geloven dat ze gek wordt door de gaslampen in hun huis te manipuleren. De vrouw stevent langzaam af op een zenuwinzinking. Haar man maakt zich zorgen om haar en zegt dat ze hallucineert, maar voor de kijker is duidelijk dat hij erachter zit. Hij wil haar laten opnemen in een inrichting, zodat hij er met haar geld vandoor kan gaan. Dit verhaal inspireerde de Amerikaanse psychoanalyticus Robin Stern op haar beurt tot het schrijven van de bestseller ‘Het gaslight effect’ (2007) over de verborgen manipulatie die zij in haar praktijk ziet. Daarmee werden de flikkerende gaslampen symbool voor deze techniek om controle uit te oefenen.
Wij kunnen je helpen
Direct de juiste hulp van een psycholoog die bij jou past
- Gekwalificeerde psychologen
- Al 47.242 mensen geholpen
- Snel en persoonlijk
- Geen wachtlijst
Zo herken je een gaslighter
Een gaslighter is moeilijk te herkennen, omdat het manipuleren subtiel gaat, vaak in 1-op-1 contact, en over een langere periode. Een slachtoffer kan hierdoor heel lang niet doorhebben wat er eigenlijk aan de hand is. Het lijkt steeds om kleine dingen te gaan, maar uiteindelijk is de impact erg groot. Wat zijn de tactieken van een gaslighter?
- Gaslighters ontkennen de realiteit of kunnen zich situaties anders herinneringen dan de werkelijkheid. Ze spreken bepaalde gebeurtenissen of specifieke gesprekken tegen, zelfs als het slachtoffer ze goed herinnert. ‘Weet je dat wel zeker?’, ‘Herinner je je dat goed?’, ‘Dat is niet waar, dat ging anders’, ‘Dat heb ik nooit gezegd’, ‘Dat verzin je’. Ook de toon waarop iemand dit zegt, spreekt vaak boekdelen. Als iemand maar lang genoeg met een stalen gezicht ontkent, kan het dat je toch aan jezelf gaat twijfelen.
- Gaslighters houden informatie achter. Het slachtoffer kan zich daardoor buitengesloten voelen of onzeker zijn over wat er gebeurt.
- Gaslighters leggen de schuld bij de ander. Ze laten het slachtoffer zich verantwoordelijk voelen voor het gedrag of de acties van de gaslighter. Een voorbeeld: de gaslighter is vreemd gegaan en jij bent daar achter gekomen toen je berichten zag op diens telefoon. Bij een confrontatie is niet het bedrog, maar jouw achterdocht het probleem volgens de gaslighter. ‘Waarom keek je überhaupt op die telefoon?’. ‘Wat is een relatie waard zonder vertrouwen?’. In zo’n situatie verschuift de aandacht totaal naar jouw aandeel. Als zoiets maar vaak genoeg gebeurt, denk je op een gegeven moment misschien wel dat het echt jouw schuld is.
- Gaslighters kunnen de ander isoleren van vrienden, familie of andere vormen van steun, waardoor slachtoffers kwetsbaarder worden en afhankelijker worden van de gaslighter.
- Gaslighters hebben er een handje van om af te leiden en de waarheid om te draaien. Als ze geconfronteerd worden met hun gedrag, nemen ze geen verantwoordelijkheid, maar verleggen ze de aandacht naar de zogenaamde tekortkomingen van de ander. Komt een gaslighter bijvoorbeeld te laat en zeg je daar wat van, dan geven ze de situatie zo’n twist dat jij vooral niet zo moeilijk moet doen. En word je geraakt door een opmerking, dan ben jij opeens overgevoelig. ‘Jij kan ook niet tegen een grapje’. Hallo rotgevoel.
- Gaslighters gebruiken emotionele manipulatietechnieken zoals schuldgevoel en schaamte om het slachtoffer verder te controleren.
Is gaslighting narcisme?
Gaslighting is een methode die iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis veel gebruikt, vaak de verborgen narcist. De ander afhankelijk en ‘klein’ maken is goed voor zijn of haar zelfvertrouwen. Maar niet iedereen met narcisme is een gaslighter en niet elke gaslighter een narcist (wel iemand met een laag zelfbeeld). Het manipuleren gebeurt soms onbewust: de gaslighter kan zelfs denken dat hij het beste voor heeft met het slachtoffer. Bij de meeste gaslighters gaat het om een aangeleerd mechanisme om zichzelf te beschermen en zich goed te laten voelen, niet om doelbewuste acties. Maar dat neemt niet weg dat het manipuleren ernstige gevolgen kan hebben voor het slachtoffer. Zo kan gaslighting leiden tot angst, depressie en een verminderd gevoel van eigenwaarde.
Wat kan je doen tegen gaslighting?
Als je vermoedt dat jijzelf of iemand die je kent te maken heeft met gaslighting, is het belangrijk om steun te zoeken bij mensen die je vertrouwt. Twijfel niet aan jezelf als iemand je steeds op het verkeerde been zet, maar zoek bevestiging bij anderen. Alleen als je zeker van je zaak bent, kan je het patroon van gaslighting doorbreken door duidelijk je grenzen aan te geven. Is je zelfbeeld door dit gemene trucje compleet aan diggelen? Dan is het verstandig om professionele hulp te zoeken, zodat je leert om weer op jezelf te vertrouwen.
Wil je snel mentale hulp? Bel ons voor een gratis adviesgesprek 085 4014 720 of plan hier direct je adviesgesprek in.
