De F van fobie: wat moet je weten

De F van Fobie

Je wéét wel dat die huis tuin en keuken-spin je niet gaat bijten; je snapt heus wel dat die lift gecheckt wordt en dat het ding niet zomaar naar beneden kan storten – maar dat weten maakt de angst er niet minder om. Een fobie betekent dat je een irrationele angst hebt voor bepaalde situaties, mensen, dieren en zelfs objecten.

Hoeveel mensen er momenteel lijden aan fobieën weten we niet precies, maar volgens het RIVM had in 2011 6,8% van de mannen en 11,4% van de vrouwen last van een vorm van fobie. Het grootste aandeel werd gevormd door de enkelvoudige fobieën – angst voor specifieke dingen als spinnen, naalden en vliegen dus. Maar ook sociale fobieën kwamen vaak voor: ongeveer 3 op de 100 mannen en 4 op de 100 vrouwen, volgens het onderzoek.

Hoe ontstaat een fobie?

Waar komt zo’n fobie vandaan? Net als bij algemene angststoornissen is er meestal niet één definitieve oorzaak aan te wijzen. Omgevingsfactoren zoals angstige gezinsleden, ingrijpende gebeurtenissen en psychische factoren lijken de sterkste factoren te zijn. Maar niets is doorslaggevend: de één wordt gebeten door een hond maar aait een langslopende golden retriever nog steeds zonder problemen, de ander hoort alleen een verhaal over gevaarlijke honden en ontwikkelt vervolgens een hevige fobie (kynofobie, heet die angst voor honden).

Welke soorten fobieën zijn er?

Fobieën vallen onder te verdelen in een specifieke fobie of een complexe fobie. Een specifieke fobie is gericht op één bepaalde angst, bijvoorbeeld angst om te vliegen of angst voor de tandarts. Sociale-angststoornissen en agorafobie (pleinvrees) worden tot de complexe fobieën gerekend. Fobieën komen in allerlei vormen en de lijst met angsten is ontzettend lang. Dit zijn enkele veelvoorkomende fobieën.

• Claustrofobie – Angst voor kleine, afgesloten ruimtes
• Arachnofobie – Angst voor spinnen
• Aviofobie – Angst om te vliegen
• Acrofobie – Hoogtevrees
• Emetofobie – Angst om over te geven of iemand anders te zien overgeven
• Sociale fobie – Angst voor bepaalde sociale situaties, zoals het houden van een presentatie, telefoneren of het bezoeken van een verjaardag
• Agorafobie – Ook wel straatvrees of pleinvrees, oftewel de angst voor openbare ruimtes zoals winkels, pleinen en het openbaar vervoer
• Atychifobie – faalangst
• Aichmofobie – Angst voor naalden of scherpe voorwerpen
• Nomofobie – angst om zonder mobiele telefoon te zitten

Dat iemand bang is voor spinnen of naalden kun je je wellicht voorstellen, maar wist je dat er mensen zijn met een fobie voor cijfers of lange woorden? Hier een paar opvallende:

• Arithmofobie – angst voor nummers
• Sesquipedalofobie – angst voor lange woorden (wordt ook wel, een beetje onaardig, hippopotomonstrosesquippedaliofobie genoemd)
• Macrofobie – angst voor lang wachten
• Socerafobie – angst voor schoonouders
• Pluviofobie – angst voor regen en natregenen (ook wel ombrofobie)
• Plutofobie – angst voor rijkdom (en/of rijke mensen)

Hoe herken je een fobie?

In de psychologie wordt de fobie – logisch – geschaard onder de angststoornissen. Over het algemeen wordt gesproken van een fobie als je extreme angstgevoelens krijgt van situaties die niet direct bedreigend zijn. Als je obsessief nadenkt en rekening houdt met de situaties waar je bang voor bent (meer dan twee uur per dag, wordt doorgaans aangehouden), dan kan je spreken van een fobie.

De symptomen verschillen bij iedereen, maar je kunt bijvoorbeeld last krijgen van hartkloppingen, overmatig gaan zweten of voelt je duizelig bij (de gedachte aan) een confrontatie met je angst. Sommige mensen krijgen een paniekaanval of worden misselijk, anderen voelen koude rillingen en krijgen een onrustig gevoel van binnen.

Behandeling fobie

Vooral enkelvoudige fobieën zoals angst voor spinnen komen veel voor, en als je er niet al te veel last van hebt kan je het gewoon laten voor wat het is. Als je angsten je gaan belemmeren in wat je wilt doen wordt het alleen wel erg vervelend. Dan kan je er voor kiezen om hulp te zoeken bij een psycholoog.

Psychologen hebben namelijk meerdere technieken die heel goed helpen bij dit soort angsten. “Behandelingen zijn zeer gericht en meestal vrij kort,” zegt Psyned psycholoog Aerjen Tamminga. “Bij specifieke fobieën zijn tussen de 5 en 10 sessies vaak voldoende. Sociale fobieën zijn ook goed te behandelen maar complexer, er spelen meer factoren mee. Dus daar is gemiddeld meer tijd voor nodig.”

Exposure-therapie

Een veelgebruikte methode om iemand van een specifieke fobie af te helpen is exposure, ofwel blootstelling aan je angsten. Exposure werkt vooral bij een specifieke fobie. Er zijn verschillende typen exposure-therapie en elke angst wordt weer op andere manier aangepakt.

Ben je bijvoorbeeld bang voor spinnen, dan bouwen we het langzaam op. Dat noemen ze graduele exposure. Ik begin met een foto van een spin, daarna laat ik een knuffel van een spin zien en uiteindelijk ga je het zelfs aandurven om naar een echte spin te kijken.”

Fobieën in de aandacht

Van de heftige impact die fobieën kunnen hebben wordt gretig gebruik gemaakt in de culturele wereld. Mensen met claustrofobie kunnen beter de film Buried uit 2010 overslaan – hierin zit Ryan Reynolds vast in een doodskist onder de grond. IT van Stephen King krijgt dit jaar een remake, dus de vele mensen met coulrofobie (angst voor clowns) moeten oppassen voor de trailers in de bioscopen. Arachnofoben moeten helemaal voorzichtig zijn: Arachnophobia (1990), Kingdom of Spiders (1977) en Eight Legged Freaks (2002) zijn slechts een paar voorbeelden van films met monsterlijke spinnen.

De entertainment-industrie maakt er misschien gebruik van, maar ze zijn zelf zeker niet immuun voor irrationele angsten. Een paar voorbeelden:

• Johnny Depp is coulrofoob – hij is doodsbang voor clowns.
• Matthew McConaughey is bang voor draaideuren en tunnels. Hij heeft last van cleithrofobie, de angst om opgesloten te worden in een afgesloten ruimte.
• Zangeres Katy Perry schijnt bang te zijn voor het donker (nyctofobie).
• Overleden regisseur Alfred Hitchcock scheen een heftige aversie te hebben tegen eieren (ovofobie).
• Ook een opvallende: in een gesprek met Ellen DeGeneres biechtte acteur Channing Tatum zijn angst voor porseleinen poppen op.

Als jij een ongewone fobie hebt hoef je je dus niet te schamen: je bent zeker niet de enige.

© 2017 Psychologen Nederland