De E van Eetstoornis
Een eetstoornis is een vrij breed begrip dat te maken heeft met voeding, eetgedrag en je zelfbeeld. Kort gezegd omvat het alle klachten die samenhangen met een verstoord eetpatroon. Mensen die bewust te weinig eten kunnen een eetstoornis hebben, maar ook juist het tegenoverstelde: ook wanneer je structureel last hebt van eetbuien kun je een eetstoornis hebben.
De impact van eetstoornissen is enorm. Volgens het Voedingscentrum sterft naar schatting 6 tot 10% van de patiënten met anorexia of boulimia, door ondervoeding of zelfmoord. Iemand met een eetstoornis moet dan ook zo snel mogelijk hulp krijgen – hoe langer iemand zonder hulp doorgaat, hoe groter de risico’s.
Wij kunnen je helpen
Direct de juiste hulp van een psycholoog die bij jou past
- Gekwalificeerde psychologen
- Al 47.242 mensen geholpen
- Snel en persoonlijk
- Geen wachtlijst
Boulimia, anorexia, of toch iets anders?
Er zijn verschillende soorten eetstoornissen, waarvan de bekendste anorexia nervosa, bulimia nervosa en binge eating disorder (BED, ook wel eetbuistoornis) zijn. Volgens eetstoornisvereniging Human Concern is de meest voorkomende vorm echter het type ‘NAO’ – wat simpelweg staat voor ‘Niet Anders Omschreven’. Dat betekent dat de meeste mensen met een eetstoornis een mix hebben van symptomen die niet helemaal onder één van de andere types vallen.
Een kort overzicht van de verschillende eetstoornissen:
Anorexia nervosa (anorexia)
Mensen met anorexia zijn bang om dik te worden of aan te komen, terwijl er juist sprake is van ondergewicht. Ze vallen af door te stoppen met eten, heel veel te sporten, en/of door laxeermiddelen te gebruiken. Mensen met anorexia streven naar een minimaal lichaamsgewicht om een beter zelfbeeld te krijgen.
Bulimia nervosa (boulimia)
Mensen met boulimia hebben extreme eetbuien en compenseren de overdosis calorieën door te braken, overmatig te sporten of middelen te gebruiken die de stoelgang bevorderen. Ze missen zelfbeheersing als het om eten gaat. Na een eetbui volgt spijt, waardoor ze hun eten weer kwijt proberen te raken door braken of laxeermiddelen.
Binge eating disorder (BED)
Deze stoornis lijkt op boulimia nervosa, maar er is in dit geval geen drang om eetgedrag te compenseren met sporten of braken. Bij BED neemt iemand net als bij boulimia in korte tijd grote hoeveelheden calorieën in. Mensen met BED voelen zich na afloop van een eetbui eveneens schuldig of depressief. Vaak hebben zij overgewicht (obesitas), maar anders dan andere mensen met overgewicht eten zij niet geleidelijk de hele dag door.
Onofficiële stoornis: Orthorexia
Orthorexia is geen officieel erkende stoornis in de psychologie, maar krijgt in de laatste jaren groeiende aandacht. Mensen met orthorexia hebben een extreme fixatie op zo gezond mogelijk eten. Zij schrappen steeds meer voedingsmiddelen uit hun dieet, waardoor zij een tekort krijgen aan voedingsmiddelen en vaak ondervoed raken. Obsessief sporten komt ook vaak voor bij mensen met orthorexia. Het is goed mogelijk dat de huidige social media cultuur, waarin mensen geperfectioneerde foto’s van hun afgetrainde lichamen delen, een aandeel heeft in de huidige aandacht voor orthorexia. Meer praktische informatie over orthorexia vind je op de site van het Voedingscentrum.
Hoe herken je een eetstoornis?
Een eetprobleem is vaak lastig te herkennen, zeker in het begin. Wanneer heeft iemand ‘gewoon’ moeite met het aanleren van een gezond eetpatroon, en wanneer wordt het gedrag problematisch?
Er zijn een aantal signalen waar je op kan letten die kunnen duiden op een ernstig verstoorde relatie met eten. Sterke veranderingen in gewicht zijn een sterke indicator. Neemt het gewicht van iemand snel toe, of af? Is de persoon de ene maand zwaarder, dan weer lichter, dan weer zwaarder?
Daarnaast kunnen mensen met een eetstoornis door hun verstoorde eetpatroon last krijgen van duizeligheid, vermoeidheid en slapeloosheid.
Ook zijn er in het gedrag bepaalde kenmerken om in de gaten te houden. Een obsessie met eten is een belangrijk signaal. Mensen met een eetstoornis zijn vaak erg bezig met eetmomenten: ze kunnen sociale situaties gaan vermijden, of overmatig controle proberen te krijgen over de maaltijd. Dit kan gaan om regels en rituelen instellen, dieetlijsten maken, of voedsel indelen in ‘goed’ en ‘slecht’ eten.
Voor een volledige lijst met signalen kan je kijken op de site van eetstoornisvereniging Human Concern.
Voor de buitenstaander: Hoe kan je iemand helpen?
Volgens Psyned psycholoog Aerjen Tamminga is het ontzettend moeilijk om echt invloed te hebben op de eetstoornis van een naaste. Een eetstoornis is ingewikkeld, omdat hierin gevarieerde klachten als een slecht zelfbeeld en onzekerheid, stress, obsessief gedrag en soms ook andere psychologische klachten als depressie, rouw of trauma samenkomen.
Aerjen: “In mijn omgeving ken ik ook iemand met een eetstoornis, die hier al jaren mee worstelt. Ik vind het erg moeilijk, maar als vriendenkring kunnen wij haar niet echt helpen – het komt niet binnen. Je kan iemand steunen, maar je moet tegelijkertijd accepteren dat je weinig kan veranderen. Hij of zij moet zichzelf helpen – en professionele hulp krijgen.”
Psycholoog Aerjen: “Als vriend/vriendin/buitenstaander kan je het niet oplossen – mensen met een eetstoornis moeten snel professionele hulp krijgen”
Wat kan je doen als je vermoed dat iemand een eetstoornis heeft en geen hulp krijgt? “Als je vermoedt dat iemand een eetstoornis aan het ontwikkelen is, kan je het gesprek openen door simpelweg te zeggen dat je je zorgen maakt,” zegt Aerjen. “Geef niet direct oplossingen, probeer duidelijk te maken dat ze hulp mogen vragen. Het belangrijkst is dat ze zo snel mogelijk hulp vragen bij een professioneel behandelaar; als ze het alleen blijven proberen kan het verergeren.”
Grootste misvatting: Alleen vrouwen krijgen een eetstoornis
Anorexia nervosa en boulimia nervosa staan bekend als een ‘vrouwenziektes’, maar in werkelijkheid komen eetproblemen zowel bij mannen als vrouwen voor. Ook onder mannen speelt het uiterlijk een grote rol en kan de behoefte aan een strak lichaam resulteren in een eetprobleem. Een eetstoornis gaat bij mannen vaak niet zozeer om zo dun mogelijk worden, maar om spiermassa kweken voor de ‘ideale’ mannelijke vorm. Om dit te bereiken gebruiken zij dezelfde drastische maatregelen als vrouwen met een eetstoornis: extreem vasten, laxeermiddelen, braken, en obsessieve controle houden over hun eetgedrag.
Oorzaak en behandeling van een eetstoornis
Een eetstoornis komt nooit alleen en heeft diverse achterliggende oorzaken. Een eetstoornis wordt over het algemeen veroorzaakt door een combinatie van aanleg en factoren uit de omgeving. Het probleem hangt bijvoorbeeld vaak samen met een verstoord zelfbeeld en negatieve gevoelens, zoals een depressie. Een eetstoornis wordt ook vaak getriggerd door een ingrijpende gebeurtenis en/of sociale problemen.
Het afvallen geeft een gevoel van controle, terwijl overmatig eten op z’n beurt troost kan bieden. Beide tactieken zijn manieren van omgaan met emoties, onzekerheid en stress, gevoelens die vaak aan de wortel liggen van een eetstoornis. Het is dus niet een kwestie van iemand een gezond dieet toewijzen – iemand moet opnieuw met zichzelf leren omgaan.
Gesprekken met een psycholoog kunnen helpen om het probleem bij de kern aan te pakken. Niet alleen wordt het eetpatroon en de relatie met voeding aangepakt, iemand gaat ook aan de slag met onderliggende problemen. Hiervoor worden vaak technieken als cognitieve gedragstherapie en EMDR gebruikt.
Bekende mensen met een eetstoornis
Op televisie, in tijdschriften en vooral op social media word je constant geconfronteerd met afgetrainde beroemdheden, maar achter die perfecte plaatjes gaat soms een hoop verdriet en frustratie schuil. Onder meer Jessica Alba, Victoria Beckham, Demi Levato en Zayn Malik vochten in het verleden tegen een eetstoornis, evenals Katja Schuurman, Leontien van Moorsel en Marijke Helwegen.
In de media wordt gelukkig regelmatig aandacht besteedt aan eetstoornissen. In november 2016 zond NPO3 de aangrijpende documentaire Emma Wil Leven uit, over Emma’s jarenlange strijd tegen anorexia nervosa. De camera volgt het laatste stadium van haar strijd tegen deze levensbedreigende ziekte.
© 2017 Psychologen Nederland
